Сенбі күні тәліптер Ауғанстанның Өзбекстанмен шекаралас Балх аймағының орталығы, елдегі төртінші ірі қала – Мазари-Шарифті бақылауына алды.

Әлеуметтік желіде тараған видеодан Әмудария өзені арқылы өтетін автокөлік және теміржол өткелі – Достық көпірінде көп көліктің жиналып тұрғаны байқалады. Бұл өткел Ауғанстанның Хайратон қаласы мен Өзбекстанның Термез шаһарын жалғап жатыр. Кей деректер бойынша бұл – ауған үкімет әскерінің және тегі өзбек генерал Абдул Рашид Дустум өкілдерінің көліктері. Олар Мазари-Шарифтен қашып шығып, Өзбекстаннан пана сұраған болуы мүмкін.

Ресми Ташкент Ауғанстанмен шекарадағы жағдай бойынша ешқандай мәлімдеме жасаған жоқ.

Балх аймағының бұрынғы губернаторы Ато Мұхаммад Нұр Twitter-дегі парақшасында үкімет әскерінің Мазари-Шарифті еш ұрыссыз босатып бергенін растады. Оның айтуынша, тәліптер аймақты астыртын әрекет нәтжесінде басып алған.

"Батыл қарсылыққа қарамастан, ұйымдасқан, ауқымды әрі қорқау әрекет кесірінен барлық үкімет нысандары мен күштері тәліптерге берілді. Олар астыртын әрекет арқылы мені және маршал Дустумды қолға түсірмек болды, бірақ бұл ойы жүзеге аспады" деп жазды Ато Мұхаммад Нұр.

Азаттықтың Өзбек қызметінің хабарлауынша, кей ақпаратқа қарағанда, генерал Дустум Өзбекстан шекарасын кесіп өткен, ал Ауғанстан президенті Мұхаммед Ашраф Ғани үкіметінің шенеуніктері Өзбекстан басшыларынан пана сұраған. Алайда бұл ақпарат ресми түрде расталған жоқ.

400 мыңдай тұрғыны бар Мазари-Шариф – көлік пен сауда жолдары тоғысқан маңызды қала. Балх аймағының солтүстігіндегі бұл шаһар мен Өзбекстанның Термез қаласының арасы 58 километр.

Тегі өзбек Абдул Рашид Дустум – Ауғанстанның белігі әскери әрі саяси қайраткері. Ол 1990 жылдардағы тәліптерге қарсы соғыста ерекше рөл ойнаған. Батыс қолдаған Хамид Карзай билікке келген соң Дустум Ауғанстан үкіметінде жоғары лауазымды қызметтер атқарған.

Иранның Систан және Белуджистан провинциясының орталығы Захедан қаласында сот ғимаратына шабуыл салдарынан алты адам қаза болды, 13 адам зардап шеккен. Билік оқиғаны террористік әрекет деп атады. Иран мемлекеттік ақпарат құралдарының мәліметінше, шабуылдаушылардың үшеуі жауап оқтан мерт болған.

Reuters-тің жазуынша, шабуылды Telegram-арнасында мәлімдеме таратқан сунниттік Жаиш әл-Әділ ("әділет әскері") тобы мойнына алды. Куәгерлерге сүйенген HAALVSH құқық қорғау тобының мәліметінше, шабуылдаушылар судьялардың кабинетіне басып кіріп, нәтижесінде сот орган қызметкерлері мен күштік құрылым өкілдері өлтірілген немесе жарақаттанған. Қаза болғандар арасында бір әйел мен оның баласы да бар.

Пәкістан мен Ауғанстанға жақын Иранның оңтүстік-шығысында орналасқан Систан және Белуджистан провинциясында негізінен ұзақ жылдар бойы экономикалық дискриминация мен саяси оқшаулауға шағымданып келе жатқан сунниттік белудждер тұрады. Аймақта Иран күштері мен түрлі қарулы топтар арасында (автономия мен құқықты көбейтуді талап еткен сепаратистер мен сунниттік лаңкестер де бар) қақтығыс жиі болып тұрады. Иран билігі кейбір топты "шетелдіктермен байланыс орнатты", "трансшекаралық контрабанда мен бүлікке қатысы бар" деп айыптайды.

Таиланд пен Камбоджа шекарасында үш күннен бері қақтығыс жалғасып жатыр. Шекарадағы оқиға кейінгі жылдардағы ең қанды қақтығыстардың біріне айналды: қаза болғандар 33 адамға жетті, ондаған мың адам баспаналарынан кетуге мәжбүр болған.

Жанжал 24 шілдеде басталған, содан бері жағдай ушығып келеді. Қақтығысқа әскери ұшақтар, артиллерия, танкілер мен жаяу әскер қатысып жатыр. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі жағдайдың ушығуына алаңдаушылық білдіріп, жұма күні жедел отырыс өткізді.

Камбоджа қорғаныс министрлігінің дерегінше, үш күн ішінде 13 адам қаза болған, сегізі – бейбіт тұрғын, бесеуі – әскери қызметкер. 71 адам жарақаттанған. Таиланд әскері жұма күні бес сарбаз қаза болғанын хабарлады. Осылайша қаза болған таилықтар 20 адамға жетті: 14-і – бейбіт тұрғын, алтауы – әскери қызметкер. 2008-2011 жылғы шекарадағы жанжалдан 28 адам опат болған.

26 шілдеде Камбоджа Таиландты Пурсат провинциясы аумағын атқылады деп айыптады. Атқыланған аудан негізгі майдан сызығынан шамамен 250 шақырым жерде жатыр. Камбоджа шекарасындағы Самраонг қаласында жүрген AFP тілшілері сенбі күні күндіз артиллерия дыбысын естігенін хабарлады. Шекарадан шамамен он шақырым жерде орналасқан Таиландтың Сисакет провинциясының жергілікті тұрғындары да атысты естігенін айтты.

Алдын ала мәлімет бойынша, Таиландтың қақтығысқа жақын орналасқан аудандарынан 138 мың адам эвакуацияланған. Камбоджада 35 мыңнан астам адам үйлерінен кеткен.

БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі отырысынан кейін Камбоджаның БҰҰ жанындағы тұрақты өкілі Чхеа Кео Пномпень атысты дереу және ешқандай шартсыз тоқтатып, қақтығысты бейбіт түрде шешуді ұсынады деді. Алайда Таиланд сыртқы істер министрі Марис Сангьямпонгса келіссөз бастау үшін Камбоджа «қақтығысты бітіруге шынайы талпынысын» көрсетуі керек деді. Ол Пномпенді «Таиландтың егемендігін бұзуды тоқтатып», екіжақты диалогқа оралуға шақырды.

Тараптар сонымен бірге бір-бірін әскери қимылды бастады деп те айыптады. Таиландтың айтуынша, Камбоджа әскері мақсатты түрде азаматтық нысандарға шабуылдаған. Ал Камбоджа өз кезегінде Таиландты тыйым салынған кассеталық оқ-дәріні пайдаланды деп кінәлады.

Бақылаушылардың айтуынша, қақтығыс аймақтағы тұрақтылыққа қауіп төндіруі ықтимал. Екі ел де миллиондаған турист баратын танымал бағыттардың бірі. Таиланд – қазақстандықтар жиі саяхаттайтын әрі визасыз бара алатын елдің бірі. Сыртқы істер министрлігі хабарлауынша, кикілжің аймағында қазақстандық турист жоқ.

Таиланд-Камбоджа арасындағы кикілжің басталғалы бір ғасырдан асты. Екі ел қазір туристік орынға айналған қос ғибадатхана кешені орналасқан аумаққа таласып келеді. 1962 жылы БҰҰ халықаралық соты Прэахвихеа храмын Камбоджаға тиесілі деген шешімге келген. Десе де шекара маңындағы қақтығыс тоқтамаған. 2008 жылы Пномпень 11 ғасырға тиесілі храмды ЮНЕСКО-ның мәдени мұрасы ретінде тіркемек болғанда ахуал ушыққан. Осыдан соң тараптар арасында оқтын-оқтын қарулы қақтығыстар болып тұрды. Ең ауыр текетірес 2011 жылы тіркелді.

Теңге бұрын-соңды болмаған дәрежеде құлдыраған шақта – 25 шілдеде теңге бағамы 544,95 болды – Ұлттық банк жетекшісі Тимур Сүлейменов ауытқуға сұраныс пен ұсыныстың ара салмағы әсер еткенін мәлімдеді.

"Бүгінгі таңда валюта бағамына негізгі қысымды нарықтық факторлар қалыптастырып жатыр: бюджет қаражатының белсенді игерілуі, импорттық сатып алулардың өсуі, сондай-ақ маусымдық дивидендтерді төлеу мен туристік сұраныс. Спекулятивтік белсенділікті байқаған жоқпыз – жағдай тұрақты және бақылауға келеді" деді Сүлейменов Facebook желісінде.

Ол теңгені ұстап тұру үшін валюта интервенциясын жүргізуді ұсынған Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының ұсынысына пікір білдірді.

"Біреулер интервенция жасау керек, бағамды тұрақтандыру керек дейді. Егер бағам құбылмалы және алыпсатарлық факторлардың әсерінен тұрақсыз болса, онда бұл жөн. Ал нарықтық немесе іргелі факторлардың әсерінен мөлшерлеме жоғары немесе төмен жылжитын болса, интервенция көмектеспейді, тек зиян келтіреді. Негізсіз араласулар тұтастай алғанда экономикаға емес, алыпсатарларға тиімді болуы мүмкін. Біз ұлттық қорды ақылмен басқаруымыз керек" деді Сүлейменов.

Оның сөзінше, "фискалдық құйылымдардың көлемі артып, бір жылда ақша массасы 18 %-ға артқан. ЖІӨ және тауар өндірісі ақша ағыны жылдамдығына ілесіп үлгермей жатыр", бұл теңге бағамына қысым жасап жатыр.

Қазақстанда айырбастау пунктерінде сенбі күні бір доллар 548-549 теңгеден сатылып жатты.

Шілде басынан бері теңге долларға шаққанда шамамен 5 пайызға қымбаттады. 1 шілдеде доллардың ресми бағамы 519,64 теңге болған.

Алматы облысында 25 шілдеде байланыс үзілген Қазақстан қорғаныс министрлігінің әскери тікұшағының бөлшектері табылды. Төтенше жағдай министрлігінің хабарлауынша, бөлшектер Сорбұлақ қоймасынан табылған.

"Төтенше жағдай министрлігінің жедел штаб командалық орталығы жүргізген ғарыш мониторингі барысында Алматы облысындағы Сорбұлақ көлі аумағында майға ұқсас дақ анықталды. ТЖМ құтқарушылар тобы дереу сол аумаққа жылжыды. Іздеу жұмыстары түнде жүрді. Тексеру нәтижесінде орыннан әуе кемесінің фрагменті табылды, ол әуе қорғаныс күштеріне тиесілі болуы мүмкін" деп жазылған ТЖМ хабарламасында.

Бұл жаққа арнайы жабдықтар эхолот (теңіз тереңдігін өлшейтін гидроакустикалық аспап - ред.), ұшқышсыз және суасты дрондары жеткізілген. Іздеу жұмыстарына шамамен 200 адам жұмылдырылған.

EC-145 тікұшағы 25 шілдеде радардан жоғалған.

Ақпаратқа қарағанда, тікұшақ Луговойдан ұшып шығып, Отар аумағында онымен байланыс үзілген. Тікұшақ бортында экипаждың үш мүшесі бар.

Сорбұлақ – Алматының солтүстік-батысында орналасқан тазартылған құбыр суын жинайтын қойма. Ол әкімшілік аумақ жағынан Алматы облысы Іле ауданына қарайды.

Халықаралық журналистер федерациясы (International Federation of Journalists - IFJ) Қазақстан сыртқы істер министрлігінің Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР) Қазақ қызметінің 16 журналисіне аккредитация бермеуін сөз бостандығына жасалған шабуыл ретінде бағалап, Қазақстан билігін еркін баспасөз принциптерін қолдауға шақырды.

Ұйым 25 шілде күні жарияланған "Баспасөз еркіндігіне қысым үдеген шақта 16 журналиске аккредитация берілмеді" атты мақаласында Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР) Қазақ қызметі тілшілерінің еркін жұмыс істеуіне бұған дейін де кедергі келтірілгені, сот талқылаулары мен халықаралық қысымнан кейін бұл шешімнің күші жойылғаны жазылған. Онда Қазақстанда тәуелсіз журналистердің жұмыс істеуі барған сайын күрделеніп бара жатқаны, Telegram-да энергетика саласындағы шенеуніктің "әкімшілік тетіктерін пайдаланып жатқаны" жөнінде жазған Данияр Әділбековтің жалған ақпарат тарату бабымен 4.5 жылға сотталғаны да атап өтіледі.

"Қазақстан үкіметінің тәуелсіз журналистерді қасақана нысанаға алуы – сөз бостандығына жасалған ашық шабуыл. Журналистердің өз кәсіби міндетін еркін, жазадан қорықпай атқара алуы өте маңызды. Қазақстан билігін еркін баспасөз принциптерін жоғары деңгейде сақтауға шақырамыз" деді IFJ-дің бас хатшысы Энтони Белланжер.

Азат Еуропа/Азаттық радиосы – Қазақстан өкілдігі (RFE/RL-Қазақстан) 16 тілшісіне аккредитация бермей қойған Қазақстан сыртқы істер министрлігін әкімшілік сотқа берген. Сотқа дейінгі бітімге келуден бас тартқан министрлік соның қарсаңында Азаттықтың тағы 9 журналисіне аккредитация бермей қойды.

Бұған дейін халықаралық баспасөз қорғау ұйымдары Қазақстан билігінің Азаттыққа қатысты шешімін сынаған. 17 шілдеде "Журналистерді қорғау комитеті" (Committee to protect journalists, CPJ) Азаттықтың 16 тілшісіне аккредитация бермеген Қазақстан билігінің әрекетін айыптап, ресми Астананы тілшілерге еркін жұмыс істеуге мүмкіндік беруге шақырған.

22 шілдеде Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы Қазақстан сыртқы істер министрлігінің Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР) Қазақ қызметінің 16 журналисіне аккредитация беруден бас тартуын тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдарына жасалған ашық шабуылға теңеген.

"Азат Еуропа/Азаттық радиосы журналистерінің еркін жұмыс істеуіне мүмкіндік бермеу – Қазақстан билігі тәуелсіз дауыстарды тұншықтыру әрекеттерін күшейтіп жатқанын көрсетеді. Бұл — Қазақстандағы барлық тәуелсіз БАҚ-қа жасалған ескерту", – деді HRW ұйымының Еуропа және Орталық Азия бойынша директоры Хью Уильямсон.

Азаттық радиосы – Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық, әлеуметтік теңсіздік, гендерлік зорлық-зомбылық және саяси қысым секілді маңызды тақырыптарды көтеретін тәуелсіз ақпарат көзі. Бұл тақырыптар мемлекеттік немесе мемлекеттік бағыттағы бұқаралық ақпарат құралдарында жиі еленбей жатады. Аккредитациядан бас тарту тәуелсіз журналистер мен блогерлерге жасалып жатқан қысым аясында болып отыр, делінген HRW мәлімдемесінде.

"Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының сөз еркіндігі индексінде Қазақстан 180 елдің арасында 141-орында тұр. Алайда ресми Астана бұл бағамен келіспейді, қазақстандық билік өкілдері елде еркін баспасөзді дамыту үшін барлық жағдай жасалған дейді.

Әзербайжан Өзбекстанға "Мирзияевтің ар-намысына тиді" деген айыппен іздеуде жүрген 43 жастағы Амонек Юсуповты тапсырды. Бұл жөнінде Әзербайжан бас прокуратурасы хабарлады.

Юсупов 2025 жылы сәуірде ұсталып, қамауға алынған. Ведомствоның хабарлауынша, өзбек азаматы "құқықтық көмек туралы конвенцияға сәйкес" Ташкентке берілген.

Өзбекстанда президентті көптің алдында намысына тиіп қорлау немесе ғайбаттағаны үшін жауапкершілік тағайындайтын пункт 2021 жылы Қылмыстық кодекстің 158-бабына енгізілген. Бұл бап үш жылға дейін бостандықты шектеу жазасы немесе бес жылға дейін бас бостандықтан айыру жазасын қарастырады.

Шілде басында Өзбекстан президенті Шавкат Мирзияев Әзербайжанға мемлекеттік сапармен барған. Оның баспасөз хатшысы Шерзод Асадовтың айтуынша, "сапар бағдарламасы 2024 жылы одақтық деңгейге көтерілген өзбек-әзербайжан қарым-қатынасының бұрын-соңды болмаған жоғары деңгейін көрсетеді".

Азаттықтың Өзбекстан қызметінің жазуынша, Әзербайжан президенті Илхам Әлиевтің бұрынғы күйеубаласы Эмин Агаларов 2024 жылдан бері Ташкентке жиі барып жүр. Ол Чарвак су қоймасында Sea Breeze Uzbekistan демалыс орнын салмақшы. Ал оған дейін Өзбекстан президентінің күйеубаласы Бакуде фитнес-клубтың шетелдегі алғашқы бөлімін ашқан. Ол Әлиевтер отбасының холдингтік компаниясына тиесілі Crescent Mall сауда орталығында орналасқан.

25 шілдеде Астананың қылмыстық істер жөніндегі сотында Biz Birgemiz Qazaqstan қайырымдылық қорының бұрынғы жетекшісі Перизат Қайрат пен оның анасы Ғайни Алашбаеваға үкім оқылды. Сот Перизат Қайратқа - 10 жыл түрме, анасы Ғайни Алашбаеваға 7 жыл түрме жазасын тағайындады. Бұған қоса, Перизат Қайрат пен анасынан 50 жәбірленушіге 1,5 млрд теңге өндіріп алынады.

Перизат Қайрат пен Ғайни Алашбаева қайырымдылыққа деп жиналған 3,5 миллиард теңгеден астам қаржыны жымқырған деген айып тағылған.

Бұған дейін прокурор соттан Қайратқа 10 жыл, ал анасына 8 жыл түрме жазасын беруді сұраған.

Екеуі де тағылған айыпты мойындаған жоқ. Сот отырыстарының бір бөлігі жабық өтті.

Жұма күні сотталушылардың соңғы сөзіне ақпарат құралдары жіберілмеді. Журналистер үкімді ғана тыңдай алды. Олар сот залынан бөлек залға орнатылған монитордан үкімді тыңдады.

Сот үкіміне сәйкес, Перизат Қайраттан Vela Village қалашығындағы жеке үй, «Akbulak Riviera», «Sensata Plaza», «Highvill Ishim Gold», «Көк Жайлау» тұрғын үй кешендеріндегі пәтерлер, «Mercedes-Benz S450», «Lexus LX 600» «Mercedes-Benz EQE 500 4 matic», «Haval H6 GT» көліктері, «Rebel Flowers» компаниясының жарғылық капиталы, 97 млн теңге және 22 мың доллар тәркіленбек.

Қорғау жағы 25 шілдеде соттан кейін үкімді апелляцияға беретінін айтты.

Перизат Қайрат 2024 жылдың қараша айында ұсталды. Оған бастапқыда көктемгі тасқыннан зардап шеккен адамдарға көмек ретінде жиналған 1,5 миллиард теңгеден (3 миллион доллардан) астам қаржыны жымқырған деген айып тағылды.

Тергеу болжамы бойынша, ол ақшаға Астанадағы төрт қымбат тұрғын үй кешенінен пәтерлер, Mercedes-Benz S450, Lexus LX-600 және Haval маркалы қымбат көліктер мен басқа да бағалы бұйымдар сатып алынған.

Кейін оған тағы бір айып тағылып, Қайрат Палестинаға көмек ретінде жиналған 200 миллион теңгеден (шамамен 400 мың доллар) астам қаражатты да жымқырған деген күдікке ілінді.

Соттағы сөзінде прокурор айыпталушылар Перизат Қайрат пен Ғайни Алашбаева жиынтығы 1 миллиард теңгеден астам ақшаны заңды айналымға енгізіп, мүліктің бір бөлігін үшінші тұлғалардың, соның ішінде туыстарының атына рәсімдеген деп мәлімдеді. Мысалы, Палестина тұрғындарына деп жиналған қаржының бір бөлігі Rebel Flowers гүл саудасы дүкенін сатып алу жолымен заңдастырылған дейді тергеушілер.

Перизат Қайрат өзіне тағылған айыптарды мойындаудан бас тартып, оларды "тергеушілердің қиялы" деп атады.

"Бұл келтіргендері негізсіз деп есептеймін. Тергеушілердің қиялы үшін мен жауапты емеспін. Мынадай негізсіз айыпты мойындамаймын. Болашақта нақты дәлелдермен өзімді қорғаймын", – деді ол сотта.

Қоғамда резонанс тудырған Перизат Қайраттың ісі бойынша тергеу, одан кейін сот болып жатқан шақта Қазақстан билігі "Қайырымдылық қызмет туралы" заңға өзгертулер енгізуді қолға алды.

Ұсынылып отырғандардың арасында қайырымдылық қорларын аккредиттеуден өтуге міндеттеу, төтенше жағдай кезінде әкімдіктер белгілеген ұйымдар ғана қаражат жинай алады деген тәртіп енгізу, ал өз бетінше рұқсатсыз қаражат жинаған жеке адамдарға айыппұл салу тәрізді өзгертулер бар.

Украиналық «Хочу жить» қоры 2025 жылдың алғашқы алты айында кемінде 529 қазақстандық Украинадағы соғысқа қатысу үшін Ресей қарулы күштерімен келісімшарт жасасқанын хабарлады.

Ұйым өздерінің телеграм-арнасында олардың тізімін де жариялады. Тізімде азаматтардың аты-жөні, туған жылы, жетон нөмірі, Ресей қарулы күштерімен келісімшартқа қол қою күні де жазылған.

Осы көктемде ұйым Украинада Ресей әскері жағында соғысып жатқан 661 қазақстандықтың тізімін жариялаған еді.Ұйымның хабарлауынша, осы тізімге орай Қазақстанның Украинадағы консулы Бауыржан Бегалимов Украинаның әскери тұтқындармен қарым-қатынас мәселелері жөніндегі штаб өкілдерімен кездескен. Кездесу барысында дипломат украин жағына Қазақстанда ақпараттық-түсіндіру шаралары күшейгенін, әрбір жағдай бойынша тергеу басталғанын хабарлаған.

Бұған дейін Қазақстан ішкі істер вице-министрі Игорь Лепеха журналистерге "Хочу жить" жобасы жариялаған тізімді әуелі "тексеру қажеттігін" айтқан еді.

Кейбір ақпарат құралдары бұған дейін Ресей әскерінде соғысып жүрген қазақстандықтар туралы жазған. Тізімде олардың аты-жөндері де бар және ондағы деректер бір-бірімен сәйкес келеді.

Осыған дейін Азаттық Қазақстанның сыртқы істер министрлігіне "Ресей үкіметі "арнайы әскери операция" деп атайтын соғыс басталғалы бері қанша қазақстандық Украинадағы майданның алғы шебіне жіберілді? Ресей жағында және Украина жағында қанша қазақстандық соғысып жүр?" деген сауал жолдаған. Министрліктен жауап болмады.

Әзірге жаңа тізімге қатысты Қазақстан билігі реакция білдірмеді.

Қазақстанда шетелдегі қарулы қақтығыстарға қатысқан азаматты қылмыстық жауапқа тарту 2014 жылы Украинаның Донецк және Луганск облыстарында соғыс басталғаннан кейін енгізілген. Қазақстан заңы бойынша, шетелдегі қарулы қақтығыстарға қатысу, жалдамалы әскер қатарына қосылу, ондай топтарға адам жинау, материалдық көмек беру және оларды оқыту қылмыс болып есептеледі. Ондай қылмыс жасаған адам 12 жылға дейінгі мерзімге бостандығынан айырылып, мүлкі тәркіленеді. Ал егер жағдайын ауырлататын себептер болса, ол адам азаматтығынан айырылып, өмір бойына түрмеге қамалуы мүмкін.

Қазақстан қор биржасында (KASE) 25 шілдеде сағат 11:00-де доллардың орташа бағамы 545,22 теңге болды.

Kurs.kz сайтындағы мәлімет бойынша, 25 шілдеде түскі сағат 13 шамасында Алматыда доллар – 545 теңге, Астанада – 547 теңге, Шымкентте – 546 теңгеден сатылған.

Ұлттық банктің ресми бағамына сай, 1 доллар 541.93 теңгеге тең.

Кейінгі күндері доллар қымбаттап жатыр. Өткен аптада Ұлттық банк теңгенің күрт әлсіреуін маусымдық факторлармен байланыстырған: импорттық операциялардың артуы, бюджет қаржысын белсене игеру, туристердің көбеюі, квазимемлекеттік сектор тарапынан ұсыныстың азаюы.

Шерзат Полаттың өліміне қатысты сотталғандардың бірі түрмеден босап шықты. Бұл жөнінде сотта жәбірленуші жақты қорғаған адвокат Мейірман Шекеев хабарлады. Оның сөзінше, сотталушылардың бірі Думан Ысқақ бірінші инстанцияда шыққан үкімге сәйкес, өз жазасын өтеп қойғандықтан 23 шілде күнгі сот қаулысымен қамаудан босаған.

Бірінші инстанциядағы үкім бойынша кәмелетке толмаған Думан Ысқақ «ауыр қылмысты хабарламағаны үшін» 1,5 жылға сотталған еді.

Шекеевтің сөзінше, Шерзат Полаттың өліміне қатысты іс бойынша апелляциялық сот 18 шілде сағат 11-де Алматы облыстық сотында өтеді.

• 5 маусымда Талдықорғанда 16 жастағы Шерзат Полаттың қазасына байланысты сот аяқталған. Сот "Адам өлтіру", "Адам өлтіруге оқталу", "Бұзақылық" баптары бойынша айыпталған Абзал Шынасылды 23 жыл түрмеге кесті. "Адам өлтіруге оқталу" және "Бұзақылық" бабымен айыпталған Равиль Сакиев 20 жылға сотталды. Азамат Тоқтаубаев – 15 жылға, Нұрқияс Ілиясов – 9 жылға, Шыңғыс Белғожаев, Дархан Әскентай, Дидар Қалиахмет, Нұрбол Тоқтаубаев 7 жылға түрмеге кесілді. Бұларға "Бұзақылық" бабымен айып тағылған. Кәмелетке толмаған Думан Ысқақ "қылмысты хабарламады" деп бір жарым жылға сотталған. Сотталушылардың басым бөлігі апелляциялық шағым түсірді.
• Былтыр күзде Талғардағы 16 жасар Шерзат Полаттың өлімі қоғамда үлкен резонанс тудырған. Шерзаттың қазасынан кейін марқұмның отбасының үйі өртеніп, полиция ауданда күзетті күшейткен. Оған дейін Шерзаттың туыстары әкімдік алдына жиналып, тергеуді ашық әрі әділ жүргізуді талап еткен. Әлі күнге дейін орган тарабынан үйді кім өртегені айтылған жоқ.
• Шерзат қаза тапқан оқиға кезінде оның қасында болған, пышақтан жарақат алған немере ағасы Нұрқанат Ғайыпбаев былтыр қараша айында Полаттың отбасы тұратын Азат ауылының сырт жағында өлі табылды. Полиция "ол өзіне қол жұмсаған" деп хабарлады. Туыстары бұған күмән келтіреді. Бұл іс бойынша тергеу жалғасып жатқаны хабарланды.
• Талғардағы оқиғадан кейін жергілікті бірнеше шенеунік қызметінен босатылды. Алматы облысы прокурорының орынбасары Саян Бақыров пен Талғар ауданының прокуроры Ескендір Бекманов "қадағалау жұмысындағы елеулі олқылықтары үшін" қызметтен алынды. Талғар қаласының әкімі Бақыт Күнішбеков пен оның орынбасары Сағындық Матан да "қызмет міндеттерін тиісті деңгейде атқармағаны үшін" лауазымынан босатылды. Талғар ауданы әкімі аппаратының басшысы Аслан Қасымбаев та қызметінен алынды.
• Әлеуметтік желіде Шерзаттың өліміне "Талғардағы қылмысқа жүгенсіз кеткен "Хутор" бандасының қатысы бар" деген ақпарат тараған. Алайда полиция мұндай топ барын жоққа шығарған еді. Аудан тұрғыны Хасан Қасымбаев әлеуметтік желіде өзі жайлы тараған әлгі ақпаратты жоққа шығарып, жұрттан өзі туралы жалған хабар таратпауды сұрап мәлімдеме жасаған. Қарашада Қасымбаев 2021 жылы маусым айындағы оқиғаға байланысты "Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiру" және "Адам ұрлау" баптары бойынша күдікке ілініп, тергеу сотының шешімімен екі айға қамауға алынды.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Топ болып адам өлтіру көрініп тұрса да…" Шерзат Полат ісінің үкімі әділ болды ма?

"Ақтөбе" футбол клубы 24 шілдеде конференция лигасының екінші квалификациялық кезеңінің алғашқы матчында прагалық "Спартаны" ұтты. Ойын Ақтөбедегі Қобыланды батыр стадионында өтті.

Қазақстандық команда 29-минутта гол соғып, алғашқы таймда алаң иелері басымдыққа ие болды. Гол иесі – Даниэль Соса.

Екінші таймда "Спарта" футболшылары шабуылды үдеткенмен 84-минутта "Ақтөбе" шабуылшысы Оралхан Өміртаев қарсылас жаққа гол соқты. Есеп - 2:0 болды.

Матчтың соңғы минуттарында судья "Спартаға" пенальти тебуіне мүмкіндік берді, бұған жанкүйерлер наразы болды. Велко Бирманчевич 11 метр қашықтықтан гол соғып, есепті 2:1 қылды.

Осылайша матч 2:1 есебімен аяқталып, "Ақтөбе" жеңді. Спорт сарапшылары мұны сенсациялық жеңіс деп атап жатыр, себебі прагалық "Спарта" - Чехияның ең белді клубы және Еуропаның ең үздік 80 клубтарының қатарына кіретін тәжірибелі командаларының бірі.

Конференция лигасының келесі кезеңіне өтуге талас 31 шілдеде Прагада өтеді.

Ресей федералдық қауіпсіздік қызметі (ФСБ) шетел танкерлеріне Қара теңіздегі порттарға кіруге рұқсат бере бастады, осылайша Қазақстан мұнайын экспорттау шамамен бір күндік үзілістен кейін қайта жанданды. Бұл жөнінде төрт дереккөзге сүйенген Reuters жазды.

Ақпарат агенттігінің жазуынша, уақытша үзіліс әлемдік мұнай тасымалын шамамен 2% қысқартып, бейсенбі күні мұнай баррелін шамамен 70$-ға дейін қымбаттатқан, кейін мұнай бағасы қайта түскен.

Бұған дейін Ресей билігі енгізген жаңа ережелерге байланысты Қазақстан мұнайын Қара теңіздегі ресейлік порттар – Новороссийск пен Оңтүстік Озереевка арқылы экспорттау уақытша тоқтатылғаны жөнінде ақпарат пайда болған еді. 21 шілдеде Ресей президенті Владимир Путин қол қойған шетел кемелерін ресейлік порттарға кіру үшін ФСБ-дан рұқсат сұрауға міндеттейтін заң күшіне енген.

Қазақстан энергетика министрлігі 24 шілдеде түске қарай Қара теңіз арқылы қазақстандық мұнай экспорты тоқтатылмағанын, бірақ Балтық теңізіндегі Усть-Луга порты бойынша келіссөз жүріп жатқанын мәлімдеген.

БАҚ-тың жазуынша, тамыз айында Ресейдегі КҚК терминалынан тәулігіне 1,66 миллион баррель КҚК-Blend мұнайы экспортталады деп жоспарланған, бұл шілде айындағы жоспардан іс жүзінде айырмашылығы жоқ.

Бұған дейін Каспий құбыр консорциумы арқылы мұнай тасымалдау дрон шабуылына қатысты күрделенген еді. Биыл ақпанда Ресейдің Краснодар өлкесіндегі "Кропоткинская" мұнай айдау станциясына түскен дронның кесірінен мұнай айдайтын жабдық бұзылған. Оны жөндеуге бірнеше ай кеткен. Дрон шабуылын Украина мойнына алған. КҚК сол шабуыл кесірінен 18 млрд теңгедей шығын келді деп мәлімдеп, халықаралық сотқа жүгінетінін айтқан.

Франция қыркүйекте БҰҰ Бас ассамблеясының сессиясында Палестина мемлекетін мойындайды. Бұл жөнінде бейсенбі күні Франция президенті Эммануэль Макрон мәлімдеді.

Ол X желісінде Палестина автономиясының жетекшісі Махмуд Аббасқа жазған хатының көшірмесін жариялады.

Хатта мұндай шешім Таяу Шығыстағы қақтығысты бейбіт түрде реттеуге көмектесетіні жазылған.

Франция осылайша палестиналықтардың мемлекеттілікке құқығын қана емес, Палестина мемлекетін заң жүзінде мойындаған алғашқы ірі батыс державасы болмақ.

Сол күні Ұлыбритания премьер-министрі Кир Стармер Газада атысты дереу тоқтатуға шақырып, сектордағы гуманитарлық апатқа жауапкершілікті іс жүзінде Израильге артты. Стармердің жазуынша, Ұлыбритания да Палестина мемлекетін мойындайды, бірақ Газада бейбітшілік орнату туралы келісім жасалғаннан кейін ғана.

Палестина мемлекетінің тәуелсіздігін БҰҰ-ға мүше 193 елдің шамамен 150-і мойындаған. Оны мойындаудан өзгелермен қатар АҚШ пен Израиль бас тартқан. БҰҰ қарарына сәйкес, мемлекеттің аумағына Иордан өзенінің Батыс жағалауы, Газа секторы мен Шығыс Иерусалим кіруі керек, алайда Израиль мұнымен келіспейді.

Газа секторы ішінара АҚШ пен ЕО-да террористік ұйым деп танылған ХАМАС ұйымының бақылауында. ХАМАС кепілдікте ұстап отырған азаматтарды босату және атысты тоқтату туралы тіке емес келіссөздер нәтижелі болған жоқ. Reuters-тің жазуынша, Израиль мен АҚШ өкілдері Катардан кетіп, қазір ХАМАС-тың соңғы ұсыныстарын қарап жатыр. Америкалық арнайы уәкіл Стив Уиткофф «кепілдегілерді үйлеріне қайтару және Газа тұрғындарына тұрақты жағдай жасаудың балама нұсқалары» қарастырылатынын айтты. Бірақ жай-жапсарын айтпады. Ал Газада Израильдің әскери операциясы жалғасып жатыр. Секторға гуманитарлық көмектің жетуі қиындаған, халықаралық ұйымдар аштық қаупі туындағанын айтқан.

ХАМАС 2023 жылы қазанда Израильдің оңтүстігіне шабуыл жасап, 250-ден астам адамды кепілдікке алғаннан кейін Израиль Газада әскери қимыл бастаған. Әскери операция нәтижесінде секторда мыңдаған адам өлім құшты. Уақыт өте келе Батыс елдері Израильді операциясы үшін айыптай бастады, халықаралық қылмыстық сот ХАМАС-тың бірнеше қолбасшысы мен Израильдің премьер-министрі Биньямин Нетаньяхуды тұтқындауға ордер берген.

Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков тамыз соңына дейін Украина мен Ресей президенттері Владимир Зеленский мен Владимир Путиннің бетпе-бет кездесуі екіталай деп мәлімдеді.

"Сіз бен біз бір нәрсе болмайды деп кесіп айту қиын кезде өмір сүріп жатырмыз. Бірақ ұстанымдарымызды жақындату мақсатында жасалуы тиіс жұмыс көлемін ескерсек, осы бір қашықтықты еңсеруді елестетудің өзі қиын" деді журналистердің сұрақтарына жауап берген Песков.

Бұған дейін Зеленский мен Путиннің бетпе-бет кездесуі мәселесін 23 шілде күнгі Стамбұлдағы Украина-Ресей келіссөзі кезінде Украина жағы қозғаған. Оған сәйкес, кездесуге Түркия және АҚШ президенттері Режеп Тайып Ердоған мен Дональд Трамп та қатысуы керек.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Стамбұлда Ресей-Украина келіссөзі шамамен жарты сағатқа созылды

Астана қаласындағы Назарбаев зияткерлік мектептің оқушысы Фариза Фазыл америкалық The New York Times басылымы жариялаған Open Letter Contest эссе байқауында 10 жеңімпаздың бірі атанды. Оқушы қыз балаға ат қою дәстүрімен байланысты тақырыпты таңдаған.

Фариза эссесін "Ұлтуған" есімді қыздарға қарата жазып, дәстүрлі қазақ қоғамында ұл баланы зарыға күткен отбасында дүниеге келіп, "ұл" деген сөзі бар есімдерге ие болған қыз балалар сезінуі мүмкін толғаныстарды ортаға салады.

"Олар сені солай атады. Сені алғаш құшақтаған кезде соны аңсады. Сені емес. Басқаны. Және бәрібір сен қалдың. Сен олардың көңілін қалдырған ауыртпалықты үнсіз мейіріммен көтеруді үйрендің...", – деп жазылған эсседе.

Batyrjamal Instagram-парақшасы оқушы қыздың аталған тақырып туралы пікірін жариялаған.

"Айналамнан есімдер туралы түрлі оқиғаларды естігенмін, сонымен бірге Бауыржан Момышұлының әжесінің де аты Қызтумас болған. Яғни, осы есім арқылы отбасында қыз емес, ұл маңызды дегенді көрсеткісі келген. Егер менде сондай ат болса, оны ауыстырғым келетінін ұқтым. Жалпы алғанда осының бәрі маған қорытынды тақырыпты таңдауға итермеледі және ылғи сол жөнінде ойлап жүретінмін", – деді Фариза Фазыл.

Астаналық оқушы қыз эссе жазу кезінде түрлі эмоцияны бастан кешкенін айтты. Жағдайды өзгерте алмайтындығы есіне түскенде қапаланғанын да жеткізді.

Қазақстан қоғамында кейінгі кезде ұлды ұлықтап, қызды кемсітетін есімдер мен ұл баланы қыздан артық көру мінезі жиі сынға алына бастады. Бұл әсіресе, әйел құқығы, феминистік тақырып қозғалатын жиын мен шараларда жиі айтылып жүр.

NYT-тің жазуынша, биыл байқауға әлемнің түкпір-түкпірінен 10 мыңға жуық эссе келген. Ең үздік танылған 10 шығарма басылымда жарияланады.